يكي از معضلات فكري و اجتماعي جوانان و حتي جامعه دانشگاهي آذربايجان ، ترس و ابا از ترك ناميدن خود است چرا كه در دوران حكومت پهلوي كه آثار آن هنوز هم باقي است ناجوانمردانه ترين ضربه ها بر شخصيت تركان ايران وارد آمد.

 

در طول حكومت 53 ساله رضا خان و فرزند او تركان ايراني از هر نوع توهين و تحقيري در امان نبودن و امروزه هم گويي كلمه ترك كابوسي است كه بر سينه جوانان آذربايجان و جوانان ترك ديگر نقاط كشور سنگيني مي كند . و چنان شد كه جوان تبريزي ، اروميه اي ، زنجاني ، اردبيلي و... با دو نوع هويت ، تحقير شده تركي و افتخار آميز آذري روبرو شود . تركي صحبت مي كرد ولي خود را آذري مي ناميد . وقتي از او مي پرسيدي ترك هستي يا آذري مي گفت آذري ،وقتي مي پرسيدي آذري يعني چه و منظور از آذري چيست چيزي براي گفت نداشت . ولي وقتي همين آذري پاي از وطن بيرون مي گذاشت ايراني بودن خود را انكار مي كرد و خود را ترك اصيل معرفي مي كرد آن هم نه از نوع ايراني ؟؟

 

ترك ستيزي از زمان سقوط حكومت قاجار آغاز شد و توسط روشنفكران نژاد پرستي چون محمود افشار (بنيانگذار بنياد افشار) و احمد كسروي (كسي كه تئوري زبان آذري را تقديم رضا خان كرد ) به اجرا درآمد كه همگي ار مواجب بگيران حكومت پهلوي بودن. تئوري كسروي بر اين اساس بود ، چون اهالي چهار روستا در اطراف مرند و قره داغ ترك نيستن دليلي شد بر اينكه ساكنان اصلي و بومي آذربايجان ترك نيستند . ولي حتي اهالي آن روستا هم به زبان تاتي و تالشي تكلم مي كردند ولي كسروي با اصرار همه آنها را آذري ناميد . نكته جالب اينجاست كه اگر فرضيه كسروي را به تمام ايران تعميم دهيم به اين نتيجه مي رسيم كه نود درصد ايران ترك هست چون كمتر استاني وجود دارد كه در آن يك روستاي ترك نباشد .

 

كسروي در رساله 56 سفحه خود كه در زمان رضاخان منتشر كرد . در آن نقل كرد كه از اين زبان غير تركي مردم آذربايجان (آذري) در تاريخ هيچگونه آثار و نشانه هاي ادبي و مكتوب هر چند بسيار اندك ديده و يا شنيده نشده است. بر اين اساس پروژه هاي كوتاه مدت وبلند مدت با هزينه هاي سرسام آور به راه افتاد و زبان سازي و هويت تراشي براي ايرانيان غير فارس رونق گرفت و دشمني و تبليغات عليه زبانهاي غير فارس بخصوص ترك در اولويت اين برنامه ها بود . نام هاي بومي و تركي شهرها ، روستاها ، رودها و كوههاي آذربايجان با نام هاي ساختگي فارسي عوض گرديد مثل اروميه به رضائيه ، سلماس به شاهپور ، صائين قلعه به شاهيندژ ، قره داغ به ارسباران ، آجي چاي به تلخه رود ، قره چمن ، سياه چمن و مثالهاي بسيار ديگر ... از آنجا كه برگردانندگان اين نام ها اطلاعات و معلومات درستي از فرهنگ زيباي ترك نداشتند نمي دانستند در تركي «قره» علاوه بر سياه معني بزرگ و بلند و والامقام را هم مي دهد. مثل قره باغ يعني باغ بزرگ و قره چمن يعني چمن وسيع و قره بولاق يعني چشمه بزرگ ، قره را فقط به مفهوم سياه به كار برند و اسم روستاي قره چمن تبريز را چمن سياه ناميدند و دنياي را به خود خندانند و ندانستند هيچ جاي دنيا چمن سياه پيدا نمي شود .

 

بعضي از كسرويستهاي افراطي حتي پا را از ديدگاههاي احمد كسروي نيز فراتر گذاشته اند و به اصطلاح تحميل زيان تركي بر مردم آذربايجان را به مغولان نسبت داده اند اين افراطيون حتي نمي دانند و يا خود را به ناداني زده اند كه زبان مغولي چيزيست متفاوت از زبان تركي ، و اگر ميخواستند زبان خود را بر مردم ايران و آذربايجان تحميل كنند چرا زبا مغولي خود را تحميل نكردند و زبان تركي را تحميل كردند از آن گذشته مغولان فقط كنترل آذربايجان را درست نداشتند بلكه از چين تا عراق در دست آنها بود و اگر در پي تحميل زبان تركي بودن چرا هموطنانفارس ما ترك نكرند !!!

 

و با همه اين حرفها اين در حالي است كه تركان هميشه در طول تاريخ به رشد و گسترش زبان فارسي كمك كرده اند و در هيچ كجا نميتوان مدركي را پيدا كرد كه تركان بر عليه و براي از بين بردن اين زبان كاري انجام دادند . زبان تركي زبانيست زيبا با قدمت هفت هزار ساله و سومين زبان زنده و با قاعده دنيا (به نقل از مجله پيام يونسكو) و حق رسمي و سرتاسري شدن در ايران به عنوان دومين زبان رسمي كشور در كنار زبان فارسي دارد .

در اين جزوه به موضوع هايي چون بحران هويت در بين جوانان ترك زبان ايران , تحريف تاريخ تركان در زمان خاندان پهلوي , و موقعيت كنوني زبان وفرهنگ تركي در كشور به صورت خلاصه  پرداخته شده است.

بحران هويت درميان جوانان آذربايجان !

 

يكي از معضلات اجتماي جامعه روشنفكري و جوان آذربايجاني امروز بحران هويت است. به‌جز جوانان و پيشقراولان حركت ملي آذربايجان هنوز هم جوان عادي و دانشگاهي آذربايجان از ترك ناميدن خود ابا دارد ! چرا كه در طول دوران حكومت پهلوي كه آثار شوم آن هنوز هم بر جامعه سنگيني مي كند ناجوانمردانه‌ترين ضربه‌ها بر شخصيت تركان ايران وارد آمد !

در طول حاكميت 53 ساله رضاخان و فرزند وي، تركان ايران از توهين‌ها و بي احترامي‌هاي آشكار و مستقيم تا تحقيرهاي مدون و كلاسيك در راديو و تلويزيون و كتابهاي درسي مدارس و دانشگاه‌ها در امان نبودند .  امروزه هم گويي كلمه ترك كابوس وحشتناكي است كه بر سينه جوان آذربايجاني و جوانان ترك ديگر مناطق كشور سنگيني مي كند !

دردوران حاكميت پهلوي، صحنه جامعه را آنچنان بر تركان و حتي كلمه تُرك تنگ كردند كه آن عده از جوانان آذربايجاني كه زندگي را نه در مبارزه براي رهايي از ظلم و ستم مضاعف پهلوي بر عليه تركان، كه در به دست آوردن نان و آبي بي دردسر مي‌ديدند تنها راه رهايي از كابوس دردناك “تُرك”را در جايگزين شدن اين كلمه با واژه‌اي ديگر جستجو مي‌كردند!

در حقيقت تمام صحنه‌ها براي اجراي نمايش تغيير هويت براي افرادي كه تاب تحمل تحقيرها و توهين‌ها را نداشتند  و توان مقابله و مبارزه با آن را در خود نمي ديدند و مستحيل شدن در زبان و فرهنگ حاكم و غالب را آسان‌ترين راه فرار از اهانت‌ها و بي احترامي‌ها مي‌دانستند ،حاضر و مهيا بود !

“آذري” آنهم از نوع غير تركي واژه‌اي بود كه كشف آن ! بيشتر از سقوط امپراتوري هزار ساله تركان ايران، رضاخان و پان‌آريائيست‌‌ها را خوشحال كرد تا فراريان از هويت تركي را نشان ودرجه‌اي بس زيبا و افتخارآميز از نوع “پارسي” ارزاني دارند !

آري چنين شد كه جوان تبريزي ، زنجاني ،اروميه‌اي ، اردبيلي ،      آستارايي، همداني ، ساوه‌اي و … با دو نوع هويت تحقير شده تركي ، و افتخار آفرين آذري از نوع پارسي ! روبرو شد كه اين دومي را نمي‌دانست چگونه جايگزين اوّلي كند ؟!

به تركي سخن مي‌گفت امّا خود را آذري مي‌ناميد ! تازه آذري  او با آذري كسروي فرق داشت ، او آذري را فقط براي رهايي از كلمه ترك بر خود گزيده بود ! وقتي از او مي‌پرسيدي تو تركي يا آذري ؟ مي‌گفت ،آذري . وقتي مي‌پرسيدي آذري يعني  چه و منظور از آذري چيست  ؟ چيزي براي گفتن نداشت ، حتي تئوري كسروي را هم نمي‌دانست ، فقط مي‌خواست ترك نباشد ، تركي كه در طول دوران حكومت پهلوي به بدبخت‌ترين ، تحقيرشده‌ترين و كم ارزش‌ترين عنصر جامعه تبديل شده بود !!

ولي همين آذري وقتي پاي از ايران بيرون مي‌نهاد و دل به فرنگستان مي‌داد ايراني بودن خود را انكار مي كرد و خود را ترك اصيل ، آنهم نه از نوع ايراني‌اش, ! مي‌ناميد .

ترك ستيزي و تحقير تركان از زماني كه امپراتوري هزار ساله تركان با سقوط دولت قاجار پايان يافت و حاكميت نژادپرستانه رضاخان بر كشور كثيرالمله ايران تحميل گرديد آغاز شد .

از روشنفكران نژادپرست اين دوران محمود افشار بود كه با نزديكي به دربار رضاخان ثروت و مكنت هنگفتي بهم زد و از تئوريسين‌هاي شوونيستي دربار پهلوي بشمار مي‌رفت . وي از جمله كساني بود كه هيچگونه حق وحقوق فرهنگي به تركاني كه نصف جمعيت كشور را تشكيل مي دادند قائل نبود و حتي با تدريس 5 دقيقه‌اي زبان تركي در مدارس و دانشگاهاي آذربايجان هم مخالف بود !! (زبان فارسي در آذربايجان ،گردآوري ايرج افشار ،تهران-1368،ص 288)

محمود افشار با تشكيل “بنيادافشار” تنها قسمتي از ثروت بادآورده و هنگفت خود را كه شامل “32 رقبه” مي‌شد و يكي از رقبات آن يعني                ” باغ‌فردوس‌شميران ” به مساحت كلّ 10239 (ده‌هزارودويست‌وسي‌ونه) متر مربع عرصه ، مشتمل بر : 1- دوازده دستگاه آپارتمان مسكوني و چهار باب مغازه  2- ساختمان توليت خانه كه دفتر مجله آينده است  3- ساختمان متولي خانه  4- دو باب دكان در قسمت جلوي كتابخانه [علاوه بر 4 باب مغازه قبلي ] 5- دو ساختمان و دو باغ مجزّا  6- 18 شماره‌تلفن 7- 5ساعت و 53قيقه از آب قنات فردوس  (پنج وقفنامه،مجموعه انتشارات ادبي تاريخي موقوفات …افشاريزدي- شماره 16- يادبود نخستين سال در گذشت واقف،28/آذر/1362،صص 12-13)  را طبق مفاد وقفنامه در جهت پيشبرد اهداف واقف كه همانا شوونيسم و پان‌فارسيسم است قرار داد !

محمود افشار وصيّت كرده بود علاوه بر موقوفاتي كه در حال حيات وي در نظر گرفته شده است و 32 رقبه مي‌باشد، يك‌سوم از ثروت باقي مانده از وي نيز بعد از مرگش به 32 رقبه قبلي موقوفات افزوده شود !

” هم اكنون به موجب همين سطور وصيّت مي‌كنم كه بعد از من يك‌سوم از “ماتَرَك” به عنوان “ثلث” شرعي بر اين موقوفات افزوده شود . هر گاه در آخرين وصيتنامه شرايط و مصرف خاصي براي ثلث معيّن نكردم منظور اين است كه عملاً و قانوناً يك‌سوم نامبرده نيز زير نظر متولياني كه معيّن كرده‌ام قرار گيرد …” (پنج وقفنامه،ص23 )

“موقوفات افشار” با سرمايه نجومي هم‌ اكنون نيز در راه رسيدن به اهداف شوونيستي فعّال مي‌باشد. كتابهاي نژادپرستانه‌اي كه توسط اين بنياد منتشر و با قيمت ارزان در اختيار خوانندگان گذاشته مي شود مؤيد اهداف اين بنياد است !

محمود افشار در وصيتنامه خود نوشته است:

“بعد از تعميم زبان فارسي و وحدت ملّي [!]كه بايد هدف اصلي باشد منظورهاي ديگري كه اين موقوفات براي آنها بنياد يافته و اساسنامه آن نوشته شده توجه خاص به نسل جديد از راه آموزش و پرورش كودكان به‌وسيله كودكستان شبانه‌روزي نمونه و تربيت اجتماي و سياسي جوانان…خواهد بود…كه بر اينها اضافه شود         ” مدرسه‌هاي مادرانه ” در آذربايجان [!!]كه شرح آنرا بعد در مجله آينده خواهم آورد.”. (پنج وقفنامه،صص 27-28)

آنچه از زبان محمود افشار به عنوان “مدرسه‌هاي مادرانه در آذربايجان” جاري مي‌شود همان چيزي است كه از طرف همفكر وي جواد شيخ‌الاسلامي يكي ديگر از نژادپرستان  دوره‌ي پهلوي و يكي از اعضاي شوراي توليت  ”بنياد افشار” جهت رسيدن به اهداف شوونيستي عرضه گرديد.

وي غير انساني‌ترين تفكر عصر خود را كه در هيچ دوره‌اي از تاريخ بشريّت و در هيچ نقطعه‌اي از ديكتاتورترين و  بدوي ترين مناطق جهان ديده نشده است به معرض نمايش گذاشت !

جواد شيخ‌الاسلامي تئوري جدا كردن اجباري نوزادان شيرخوار آذربايجاني و نوزادان ديگر مناطق ترك ايران از مادرانشان و نگهداري آنها در شيرخوارگاهاي مخصوص كه تا هفت‌سالگي تماس و ارتباطي با والدينشان نداشته و كلامي از زبان آنها نشنيده باشند را تقديم ديكتاتور زمان و همفكران خود كرد !

تكرار و پيگيري اين تفكر قرون وسطايي از طرف وي ، بعد از انقلاب‌اسلامي همچنان ادامه داشته است !!  (زبان فارسي در آذربايجان،ص 445/ مجله‌آينده سال هفتم-1360،شماره‌هاي سوم و چهارم)

از ديگر باصطلاح روشنفكراني كه در دوران ستمشاهي پهلوي پشت به هويت خود كرده و هضم شدن در زبان وفرهنگ حاكم را افتخاري بزرگ براي خود دانست احمدكسروي بود . وي با حمايت رضاخان به مخالفت آشكار عليه دين اسلام و انكار امام دوازدهم پرداخت و پا به ميدان مستحيل شدن در زبان وفرهنگ تحميلي رضاخاني گذاشت و تئوري “زبان‌آذري” را باصطلاح به صورت علمي تقديم وي كرد !

تئوري خود ساخته كسروي آنچنان بر مذاق نژادپرستان خوش آمد كه سر از پا نمي‌شناختند . در تئوري كسروي ساكنان روستاهايي كه تعداد آنها كمتر از انگشتان يك دست يعني چهار روستا بود و اين روستاهادر منطقه قره‌داغ و اطراف مرند و زنوز قرار داشتند و زبان آنها غير تركي بود دليلي شد بر اينكه ساكنين اصلي و بومي آذربايجان ترك نباشند !

كسروي وقتي با اهالي اين چهار روستا، يعني روستاهاي هرزند و گلين قيه در اطراف مرند ، حسنو در قره‌داغ و تات‌‌نشينهاي اطراف خلخال روبرو شد و از زبان آنها پرسيد ، آنها نام زبان خود را هرزندي ، تالشي و تاتي ناميدند ؛ ولي كسروي با اصرار تمام آنها را ” آذري” ناميد !  گر چه زباني كه در هرزند و گلين‌قيه صحبت مي‌شد با زباني كه تاتهاي خلخال صحبت مي‌كردند از هر جهت متفاوت بود و حتي  قابل فهم براي هم نبود ، اما كسروي نام مشترك ” آذري” از نوع زبانهاي پهلوي را بر آنها نهاد كه فقط بر روي صفحات كتابها ثبت شد و اهالي اين روستاها هيچوقت نام زبان خود را آذري نناميدند !

كسروي با استناد به نظريه زبان‌شناسان مبني بر اينكه روستائيان خالص‌ترين و دست‌نخورده‌ترين زبانها را دارند و زبان آنها زبان اصلي و بومي منطقه است و زباني است دست نخورده؛ وجود اين چهار روستا در آذربايجان را دليلي بر غير تركي و باصطلاح آذري بودن زبان بومي مردم آذربايجان دانست ، غافل از اينكه اگر مردم چهار روستا در آذربايجان به زبان غير تركي صحبت مي‌كنند ، در مقابل اهالي هزاران روستا و به بيان ديگر به‌جز اين چهار روستا بقيه مردم ساكن در تمام روستاهاي آذربايجان از دور افتاده‌ترين نقاط آن و از ميان كوه‌هاي سر به فلك كشيده سهند و ساوالان گرفته تا دشتهاي پهناور مغان و زنجان و همدان تا اطراف تهران،كرج ، ساوه ، اراك ، قم، تفرش , دماوند و فريدن اصفهان به تركي تكلّم مي‌كنند؛ لذا بومي بودن زبان تركي در آذربايجان و ديگر مناطق ياد شده ايران مدلل‌تر و مستند‌تر است .

از طرف ديگر, اگر دلايل كسروي را بر كل ايران تعميم بدهيم در اين صورت مي توان ادعا كرد كه نزديك به 90% (نود درصد) مردم ايران ترك هستند و زبان اصلي وبومي فارسهاي ساكن در استانهاي مختلف كشور نيز در اصل تركي بوده است !! چرا كه كمتر استاني را در ايران مي توان پيدا كرد كه در آن چند روستاي ترك نباشد.

در باره تركان ايران دكتر م . پناهيان تحقيقاتي انجام داده و بر اساس ده جلد     ” فرهنگ جغرافياي ايران ” از انتشارات ستاد ارتش , سال 1328-31      مجموعه اي در چهار جلد به نام ” فرهنگ جغرافياي ملي تركان ايران زمين “  همراه يك جلد حاوي نقشه , فراهم آورده ودر سال 1351 در خارج از كشور به چاپ رسانيده است (سيري در تاريخ زبان ولهجه هاي تركي , دكتر جواد هئيت- چاپ سوم , سال1380,ص307)  كه ما در اينجا به نقل از اين كتاب به تعداد روستاهاي ترك زباني كه خارج از چهار استان آذربايجان شرقي , آذربايجان غربي , اردبيل و زنجان     ( كه تقريباً همه روستاهاي اين چهار استان ترك هستند ونيازي به آوردن آنها در اين ليست نمي باشد )  هستند اشاره اي مي كنيم :

 

نام شهرستان         روستاهاي ترك وابسته      نام شهرستان      روستاهاي ترك وابسته

…………………         ……………………..       …………………         ……………………

تهران                                209  روستا         شهرضا                    19   روستا

قزوين                                441   //             شهركرد                   30      //

اراك                                  334  //            فريدن                        82       //

ساوه                                224   //              بيجار                      135     //

دماوند                              28     //             تويسركان                 9         //

قم                                   17     //           شاه آباد(اسلام آباد)     2        //

محلات                              12      //           كرمانشاه                 8        //

طوالش(هشتپر)                    68     //            همدان                  452     //

رشت                               39      //           اهواز                        5        //

بندر انزلي                         10      //           خرم آباد                  65       //

فومن                              4        //            آباده                      65       //

لاهيجان                          4        //          بوشهر                     57        //

آمل                                2        //          شيراز                     29        //

ساري                              7        //          فسا                         47        //

شاهرود                            15      //          فيروزآباد (فارس)        12        //

گرگان                             107     //         كازرون                        53        //

نوشهر (1)                          1        //          سيرجان (2)                 4         //

اصفهان                            7         //                 سبزوار              109      //

لار                                10        //                  بجنورد              193      //

(1)   در اطراف كلاردشت چالوس چند روستاي ترك ازجمله ده “بازارمحله” موجود هست كه اينجا نيامده است

(2)   دركتاب “جغرافياي انساني ” (زمان رضاخان)روستاهاي پيچاقچي و افشاركرمان2000 خانوار قيد شده است

 

نام شهرستان      روستاهاي ترك وابسته     نام شهرستان    روستاهاي ترك وابسته

………………..         ………………………..        ………………….    ………………………

سنندج                83     روستا                  درگز            99    روستا

مشهد                25        //                   قوچان          330       //

نيشابور              46         //

…………………………………………………………………………………………………………..

 

كسروي  در رساله 56 صفحه اي كه در زمان رضاخان به چاپ رسانده از زبان غير تركي با نام آذري درآذربايجان صحبت به ميان مي آوَرَد كه در طول تاريخ هيچگونه آثار و نشانه ي ادبي و مكتوب هر چند اندك از اين زبان ديده ويا شنيده نشده است و خود كسروي هم به آن اعتراف مي كند :

” چنانكه باز نموديم آذري زبان گفتن بوده و هميشه در پيش روي او زبان همگاني روان , و براي نوشتن جز اين يكي بكار نمي برده اند . از اين رو  نوشته اي به زبان آذري در دست نبوده و يا اگر بوده از ميان رفته . ” ( آذري يا زبان باستان آذربايجان – احمد كسروي – ص 35 ).

بعد از امپراتوري هزار سالة تركان ايران , يعني بعد از سقوط دولت قاجار و از زمان شروع حاكميت رضاخان كه حكومت نژاد پرستانه پارسي را بر كشور كثيرالمله ايران تحميل كرد, افرادي از ميان مردم آذربايجان كه تحت تأثير تبليغات آپارتايدي رضاخان قرار داشتند, بر عليه هويّت و موجوديت خود عصيان كردند !

علّت اين عصيان, احساس حقارت و بي¬هويّتي بر اثر عدم آگاهي از پيشينة زبان, ادبيات , فرهنگ , تاريخ , موسيقي و در يك كلام موجوديت خود , و خالي شدن از فرهنگ خودي كه منجر به از خود بيگانگي و يا بقول دكتر شريعتي الينه شدن مي¬گرديد بود .

وقتي انسان اِلينه گرديد و از خود بيگانه شد , احساس پوچي و بي¬هويّتي مي¬كند و براي رهايي از اين حقارت و دربدري معنوي به دنبال هويّت جديد است, حال اين هويّت را هر كس با هر نيّت و مقصد به او بدهد با آغوش باز مي¬پذيرد .

چنين شخص مثل فردي مي¬ماند كه در منجلاب سيلاب خروشان در حال غرق شدن است و براي نجات خود چنگ به هر خار و خاشاكي مي¬اندازد تا خود را نجات دهد !

در چنين شرايطي اطلاعات آسان, بي¬زحمت و بدون هزينه از سنين كودكي تا بزرگسالي از خانه و مدرسه و دانشگاه گرفته تا كوچه و خيابان و در هر زمان و مكان از افتخارات ساختگي زبان, فرهنگ و تاريخ قدرت حاكم در اختيار اوست؛ يعني پر شدن از فرهنگ تحميلي.

طبيعي است افرادي كه قدرت مقاومت در مقابل فرهنگ مهاجم را ندارند و بدست آوردن معلومات و اطلاعات واقعي از افتخارات ملّت خويش را توأم با سختي¬ها, ممانعت¬ها, دردسرها و هزينه¬هاي زياد مي¬بينند راحت¬ترين و بي دردسرترين راه را هضم شدن در فرهنگ حاكم مي¬بينند و پشت به هويّت خويش مي¬كنند.

اينها به سربازاني در جبهه مي¬مانند كه بجاي مقابله و مبارزه با دشمن و كشته شدن يا پيروزي, راه اسارت آسان را برمي¬گزينند !

سياست اِليناسيون و يا هويّت¬زدايي ايرانيان غير فارس نيز از زمان رضاشاه آغاز گرديد , در اين دوران گويي در ايران هيچ قوم و ملّتي جز با هويّت فارسي حق حيات ندارد و هر آنچه از تمدّن و گذشته درخشان است مخصوص       فارس زبانهاست و ديگران اگر تمدّني برايشان منتسب است از اعقاب فارسيان هستند, در غير اينصورت محكوم به بي¬تمدّني و بي¬فرهنگي هستند !

بدينسان تاريخ جديدي براي ايران نوشته شد و افتخار بر كوروش و داريوش و نژاد موهوم آريايي و قوم  پارس كه سر آمد همة ملّتهاي جهان باشد سرلوحه تبليغات رضاخاني قرار گرفت و در اين ميان اگر كسي مي¬خواست براي خود هويّتي كه بتواند بر آن ببالد دست و پا كند, چاره¬اي جز چسباندن خود به پارس و پارسيان نداشت و اين در حالي بود كه تاريخ واقعي حقايق را به شكل ديگري آشكار مي¬كرد ! : [«. . . پارسيان در نزد يونانيان, كه معمولاً آنها را ماد مي¬ناميدند, وحشياني بيش نبودند . يونانيان در قدرت و سلطة بلامنازع شاهنشاه بر دست نشاندگان, استبداد مخوف و دهشتناك مي¬ديدند و در وفاداري ساتراپ¬ها نسبت به خاندان شاهي, حالتي كوركورانه و محض را مشاهده مي¬كردند».

« من, [داريوش] هم¬ بيني و هم گوش و هم زبان او (فرورتي سردار استقلال¬طالب ماد) را بريدم و يك چشم او را هم كندم (به همين حال) او را به در كاخ بستم تا همه او را ببينند, سپس او را در همدان به¬ دار زدم و تمام ياران برجستة او را در دورن دژ حلق آويز كردم “  ( شارپ, فرمانهاي شاهان هخامنشي, كتيبة بيستون ۲, بند 1۳).

«. . . كوروش پسر چوپاني بود از ايل مردها, كه از شدت احتياج مجبور گرديد راهزني پيش گيرد . كوروش در ايام جواني به كارهاي پَست اشتغال مي¬ورزيد و از اين جهت مكرّر تازيانه خورد. . . . »

«. . . . در ماه تيشري وقتي كوروش در اوپيس واقع در ساحل دجله با ارتش بابل نبرد كرد , مردم اكد عقب نشستند , او به تاراج و كشتار مردم پرداخت . اينك يهوديان به عنوان تنها سروران بين¬النهرين عازم خانه خويش¬اند و امپراتور جديد به قلع و قمع  و تصرّف ثروت, هويّت و هستي تاريخي مردمي مي¬پردازد كه در ايران كهن, به ازاي2000 سال پيش از او, در نهايت آرامش گرد آمده بودند . مردمي كه از درون به توطئه يهود پوك مي¬شدند و از بيرون نيز اقوام مهاجم [پارس] بر آنان مي¬باريد . اين¬جاست كه براي نخستين بار مردم ايران, اين قوم بي¬نشان و ناشناخته و خون¬ريز را, «پارسه» خواندند, لقبي كه در ايران كهن و ايران كنوني و در فرهنگ ماد و عيلام «گدا, وِلگرد, مهاجم» معني شده است . از اين لقب مشتق «پرسه¬زدن» در فارسي آمده است ؛ وحتي صداي عصباني سگ را مردم ايران، به قياس , صداي “پارس” شناختند .”.] (دوازده قرن سكوت, ناصر پورپيرار , صص ۲۵, ۴۲, 217,   بر    ۲۱۸برآمدن هخامنشيان نشر كارنگ 1379 تهران ).

بر اين اساس پروژه¬هاي كوتاه مدت و طولاني مدت با هزينه¬هاي سرسام آور براه افتاد و زبان¬سازي و هويّت¬تراشي براي ايرانيان غير فارس رونق گرفت و دشمني و تبليغات عليه زبانها و فرهنگهاي غيرفارسي بخصوص تركي در اولويت اين برنامه¬ها قرار داده شد .( كثرت قومي و هويّت ملّي ايرانيان- دكتر ضيا صدر   ص ۶۲- ۶۴).

با گردآوري چند بيتي از زبانهاي مهجور تاتي, تالشي و گيلكي در كنار- گوشة آذربايجان و گذاشتن نام ساختگي «آذري» بر آن كه هرگز اثر و نشانة ادبي و مكتوب از اين زبان در هيچ دوره¬اي از تاريخ بدست نيامده, زبان قانونمند, موزون و آهنگدار تركي مردم آذربايجان با ميراث ادبي و كم نظير هزارساله و منحصر به فردش انكار گرديد و زبانِ ساختگي و موهوم «آذري» دستپخت كسروي زبان مردم آذربايجان قلمداد گرديد !

در دوره ي حاكميت نژاد پرستانه ي رضاخان , پروژه انكار زبان و فرهنگ مردم آذربايجان و ديگر ترك زبانان ايران تا بدانجا پيش رفت كه بعد از زبان ادبي (فارسي), نام زبانهاي افغاني يا پشتو, كردي, بلوچي, ارمني, بني¬اسرائيلي, زرتشتي, و لهجه¬هاي مازندراني, گيلكي, سمناني, بروجردي و كاشي در ليست زبان و لهجه¬هاي رايج مردم ايران آورده شد و از برده شدن نام زبان تركي, تركمني و عربي كه نصف جمعيت ايران بدان تكلم مي¬كردند به طرز احمقانه¬اي امتناع گرديد! (جغرافياي انساني ص  ۲۵۱, چاپ در دوره رضا خان )

از اوايل حاكميت رضاخان و به دستور او تدريس در مدارس كشور به جز زبان فارسي ممنوع گرديد و سياست حاكميّت مطلق و بي¬چون و چراي زبان فارسي در كشوري كه در طول تاريخ چند هزارساله¬اش حتيٰ در دوران ديكتاتورترين پادشاه يك زباني و يك فرهنگي را به خود نديده بود بر كشور تحميل شد .

ناسيوناليسم افراطي فارسي كه هدية انگليسي¬ها به رضاخان بود, شروع به هويّت¬زدايي تركان ايران كرد كه امپراتوري پرقدرت هزارساله را بعد از حاكميت اسلام در ايران رقم زده بودند و خطر بالقوّه براي حكومت رضاخان و سياست انگليس به حساب مي¬آمدند.

از تحصيل و تدريس زبان تركي آذربايجاني كه اولين مدرسه مدرن ايران و نخستين روش تدريس با اصول صوتي در دنياي اسلام با اين زبان و در زمان قاجار و بوسيله دانشمند شهير آذربايجان ميرزا حسن رُشديّه در تبريز و با كتابِ «وطن¬ ديلي» آغاز بكار كرده بود جلوگيري شد ! ( روزنامه نويد آذربايجان- ويژه¬نامة عيد ۸۲- صمد سرداري¬نيا ص ۱۷) .                                                                            تخريب شخصيت, هويّت و موجوديّت تركان ايران در راس برنامه¬هاي تخريب فرهنگي رضاخان قرار گرفت, نام¬هاي تركي و بومي شهرها, روستاها, رودها و كوههاي آذربايجان با نام ساختگي فارسي عوض گرديد؛ مثلاٌّ سوْيوق بوُلاق به مهاباد, تاتائو و جيغاتي به سيمينه¬¬رود و زرينه¬رود, اروميه به رضائيه, سايين¬قالا به شاهين¬دژ, سلماس به شاهپور, آجي¬چاي به تلخه¬رود, قره¬داغ  به ارسباران, قره¬چمن به سياه¬چمن, آخما قيه به احمقيّه و . . . تبديل گرديد.

كتاب درسي ” وطن ديلي ” تاليف ميرزا حسن رشديه , كه در سال 1312 ق در تبريز چاپ شده است

كتاب درسي ” وطن ديلي ” تاليف چئرنيايئوسكي چاپ دوم –  تفليس –  1306 ق

 

از آنجائيكه برگردانندگان اين نام¬ها معلومات و اطلاعاتي از ادبيات و فرهنگ زبان تركي نداشتند و نمي¬دانستند در تركي «قره» علاوه بر سياه معني بزرگ, وسيع, بلند و والامقام را هم مي¬دهد, مثل «قره¬بولاق» يعني چشمه بزرگ, «قره باغ» باغ بزرگ و وسيع, «قره¬چمن» چمن وسيع, «قره¬داغ» كوه بزرگ و «قره¬خان» يعني خان بزرگ؛ قره را تنها به مفهوم سياه بكار بردند و نام روستاي   قره¬چمن تبريز را «سياه¬چمن» گذاشتند و دنيايي را بخود خنداندند و ندانستند كه در هيچ جاي دنيا چمن سياه وجود ندارد تا چه رسد به نزديكيهاي تبريز !

امپراتوران ترك در طول هزارسال حكومتشان بعد از حاكميّت اسلام بر  ايران , بيشترين خدمت را به زبان فارسي كرده¬اند . آنها حتيٰ اين زبان را در حد تحميل توسعه دادند . با همة اين احوال زبان تركي هم بدون تشويق پادشاهان و با قدرت ذاتي خود به شكوفايي ادامه ميداد و  اين زبان در مكتب¬خانه¬ها در كنار زبان عربي تعليم داده مي¬شد.

اولياء چلبي سياح نامدار ترك اهل آناتولي كه در سال ۱۰۵۰ هجري از تبريز ديدن كرده در مورد مدارس اين شهر مي¬نويسد:

«در تبريز كه شهر بسيار بزرگي است ۶۰۰ مدرسه موجود است كه مردم اين شهر آنرا مكتب مي¬گويند» در اين مكتب¬¬خانه¬ها علاوه بر عربي, كه اولياء چلبي از تدريس آن راضي نيست زبان تركي نيز به محصلين آموخته مي¬شده است . وي از مكتب¬هاي مشهور شهر, مكتب شيخ حسن, مكتب حسن¬ميمندي, مكتب  تقي¬خان, مكتب سلطان حسن, مكتب سلطان يعقوب و غيره نام برده مي¬گويد :

«سالي يكبار در اين مدارس به محصلين لباس داده مي¬شود». اولياء چلبي وقتي از زبان مردم تبريز سخن به ميان مي¬آورد ميگويد: آنها به لهجة مخصوصي صحبت مي¬كنند و مي¬گويند: «هله تانيمه¬ميشم» يعني «هنوز نشناخته¬ام». كه در حقيقت اين زبان همان زبان تركي آذربايجاني است و اندكي متفاوت با لهجة تركي آناتولي . (تبريز از ديدگاه سياحان خارجي- اكرم بهرامي ص ۸۲).

اولئاروس سفير آلمان كه در قرن هفدهم ميلادي به دربار صفوي رسيده در مورد تدريس تركي در مناطق مختلف تحت حاكميت دولت صفوي , از جمله آذربايجان و ولايات ايروان, عراق عجم (ولايت عراق عجم  شامل مناطق مركزي ايران و شهرهاي اراك امروزي , ساوه , قم , خمين , كاشان و … مي شد) ,  بغداد و . . .  و اهميّت اين زبان در اين مناطق مي¬نويسد : تركي در ايران آنقدر از اهميّت برخوردار است كه در دربار اصفهان به سختي مي¬شود كلمه¬اي به فارسي شنيد. (تبريز از ديدگاه سياحان خارجي …ص ۸۲- ۱۱۲ سال  ۲۵۳۶).

روند تعليم و تدريس عربي, تركي و فارسي در كنار هم در اين كشور ادامه داشت تا اينكه در زمان رضاخان دستور جلوگيري از تدريس و يادگيري زبان تركي داده شد و دشمني با زبان و فرهنگ غني تركي در راس برنامه¬هاي تخريباتي رضاخان و جانشين وي قرار گرفت.

امروزه نيز پان¬آريائيست¬ها به جاي تشكر از امپراتوران ترك كه توسعه دهندگان زبان فارسي بودند همواره با آنها و با همة تركان دشمني مي¬ورزند . علت اين دشمني هم بيشتر از آنجا ناشي مي¬شود كه در طول هزارسال, تركان در راس حكومتهاي ايراني و در قالب پادشاهان و سلاطين, وزرا, فرمانداران ايالات و ولايات و فرماندهان كشوري و لشگري بوده و پارسيان و تاجيكان بيشتر به عنوان منشيان و  رعايا در خدمت آنان بوده¬اند . اين عامل باعث احساس حقارت در ناسيوناليستهاي افراطي شده پس از حاكميّت خاندان پهلوي بر ايران كه خود را منتسب به پارسيان مي¬كرد. در پي تلافي اين حقارت هزارساله برآمدند !

دربارة اين حسّ حقارت به متني كه در مجلة «نگاه¬نو» در سال ۱۳۷۰ چاپ شده و اين مجله به وسيله ناسيوناليستهايي چون كاوه بيات و همفكرانش منتشر مي شد نظري مي¬افكنيم : «ملّت ايران طي حدود هزارسال از زمان غزنويان تا پايان قاجاريه زير سلطه سلاطين ترك قرار داشته است و چنان بوده كه در مدت طولاني اين تسلط, از حداكثر حق و بختي كه گاه برخوردار مي¬شده, شمشيرزني در مقام سربازي ساده در خدمت سرداران ترك بوده است, حال لازم به يادآوري نيست كه چون همه املاك بزرگ همواره از سوي شاهان به صورت تيول و اقطاع در اختيار سرداران پيروزمند قرار مي¬گرفت, يك ايراني غير ترك سهمي در اين ميان نمي¬توانست داشته باشد»( مجله نگاه¬نو شماره ۴, دي ماه سال ۱۳۷۰ ص 38).

پان¬فارسيست¬ها اثر مكتوب, منحصر به فرد و جهاني ” دده¬قورقود       ” (قرن 5 هجري قمري ), فرهنگ فارسي- تركي “صحاالعجم هند و شاه نخجواني”      ( قرن 7 ق )  و آثار شاعراني چون حسن اوْغلو, نصير باكويي (قرن 7 ق ) ,  قاضي ضرير,    برهان الدين , نسيمي, شيخ انوار ( قرن 8 ق ) , حقيقي , حبيبي  و ديگران را كه بسيار قديمتر از زمان صفويان و به تركي آذربايجاني است ناديده گرفته تلاش مي¬كنند اين تفكر را بر مخاطبينشان القاء كنند كه زبان تركي , بيشتر , از زمان حكومت صفويان زبان مردم آذربايجان و زبان عمومي شده است و اين صفويان بودند كه زبان تركي را رونق بخشيده و رواج دادند , در حالي كه ادّعاي اينان كاملاً غير مدلّل و غير منطقي است و آثار مكتوب باقي مانده از سالهاي بسيار جلوتر از دوران صفويان , مؤيّد اين واقعيّت است كه زبان تركي از زمانهاي بسيار كهن زبان عموم مردم آذربايجان بوده است و صفويان هم تلاشي براي رونق اين زبان انجام نداده¬اند .

نصراله فلسفي در جلد اوّل زندگي شاه عباس اوّل با استناد به تاريخ «خلد برين» مي¬نويسد : «شاه عباس براي اينكه از قدرت قزلباش بكاهد, يك دسته سپاه منظم تفنگدار نيز از روستائيان ورزيده و رعاياي بومي ولايات مختلف ايران  . . .  ايجاد كرد. . . . و از قزلباش ترك كه خود را اصيل¬تر و نجيب¬تر از مردم پارس زبان ايران مي¬پنداشتند داخل سپاه نبود». و مي¬افزايد: «رعاياي تاجيك يا ايراني [فارس زبان] تا آن زمان  از خدمات لشكري محروم و ممنوع بودند».       ( مجله نگاه نو سال 1370 ش 4 ص 38 ) .

در كتاب «دين و دولت در عصر صفوي» هم به نقل از مينورسكي« the middle east» صفحه ۴۵۱ آمده است : « تركي كه زبان شاهان صفوي بود به ايرانيان تحميل نشد و باوجوديكه به دلايل سياسي شاه اسماعيل يكم اشعار خود را به تركي مي¬سرود, از بيشتر ترك شدن ايران جلوگيري شد. . . . ».

نه تنها صفويان بلكه در طول امپراطوري هزارساله تركان در ايران هيچ سلطان تركي جهت توسعه و ترقي و يا تحميل زبان تركي كوچكترين اقدامي به عمل نياورده و برعكس در توسعه و ترقي و تحميل زبان فارسي دري كه زبان تاجيكان و افغانان بوده كمترين مضايقه¬اي نكرده¬اند كه مجبور كردن شيروانشاه نظامي گنجوي را جهت سرودن منظومه ليلي و مجنون به زبان فارسي دري نمونه¬اي از اين تحميلات است كه نظامي در نظر داشته اين منظومه را به زبان تركي بسرايد: (نظامي از شاعران قرن ششم هجري است).

در حــال رسيـد قاصد از راه      آورد مثــال حضــرت شــاه

خواهم كـه بياد عشق مجنون      راني سخني چو درّ مكنــون

از زيــور پـــارسي و تــازي    اين تازه عـروس را طــرازي

تركي صفـت وفاي ما نيست      تركانه سخن سزاي ما نيست

(مقدمه ليلي و مجنون- وحيد دستگردي چاپ اميركبير).

نظامي هم از اين تذكر تحقيرآميز دل آزرده شده و اندوه و آزردگي خود را چنين بيان داشته است:

چون حلقـه شاه يافت گوشم      از دل بـه دماغ رفت جوشم

نه زهره كــه سر ز خط بتابم      نه ديده كـه ره به كنج يابم

سرگشته شدم در آن خجالت      از سستي امر و ضعف حالت

كس محرم ني كه راز گويم      وين قصه بـه شرح بازگويم    (سيري در تاريخ زبان و لهجه¬هاي تركي ص ۱۷۵ دكتر  ج. هيئت).

ظاهراً نظامي ديگر نمي¬خواسته ليلي و مجنون را بسرايد كه به توصيه و صلاحديد فرزندش «محمد» اقدام به اين كار مي¬كند.

زبان دري (فارسي) كه ميراث سامانيان و زبان مناطق تاجيكستان و افغانستان بوده تا قرن هفتم هجري به مناطق فارس ايران راه نيافته بوده است, چنانكه هيچ شاعر دري¬گوي تا اين تاريخ در مناطق و شهرهاي استان فارس پديدار نشده است و تا اين زمان, زبان پهلوي يعني زبان اصلي مردم پارس در اين مناطق تكلم مي¬شده و سعدي شيرازي اوّلين شاعر دري¬گوي اين منطقه نيز علاوه بر اينكه گلستان و بوستان را به زبان دري و يا به بيان بهتر به زبان مرسومِ  دربار پادشاهان نوشته است ديواني نيز به زبان مردم فارس و شيراز سروده است كه «فهلويات» نام دارد . اين زبان , همان زبان پهلوي و زبان اصلي و بومي مردم فارس است كه با تحميل شدن زبان دري افغانستان و با گذشت قرنها , از ميان مردم شيراز و ديگر شهرهاي بزرگ فارس نشين رفته و فراموش شده است.

حافظ شيرازي شاعر قرن هشتم هم ابياتي به زبان اصلي و بومي شيراز سروده است كه نشان دهندة حضور قوي زبان پهلوي در ميان مردم شيراز تا قرن هشتم هجري مي¬باشد.

«به پي¬ماجان غرامت بسپريمن   عزت يك وي روشتي از امادي» (روزنامه همشهري يكشنبه ۱۶ آبان ۱۳۷۸ مصاحبه با  دكترتفي وحيديان كامياره زير عنوان : ” زبان- دري ادامه پهلوي ساساني نيست » ) .

با در نظر گرفتن اينكه در قرن هشتم هجري زبان پهلوي شيرازيها سالهاي متمادي تحت تأثير زبان دري نيز بوده است, هيچ شيرازيي, امروز نمي¬تواند معني اين شعر حافظ را به راحتي بفهمد . و اين, نشانة تغيير يافتن زبان اصلي و بومي مردم شيراز و ديگر شهرهاي فارس زبانِ امروز, از زبان اصلي و بومي , به زبان فارسي دري در طول قرون متمادي و پس از تسلط زبان دري بر ايران است.

هنوز هم با اندك فاصله¬اي از شهرهاي بزرگ و مركزي و فارس زبانِ   ايران , مردم بقيه شهرها و روستاها به زبان غير دري (غيرفارسي) صحبت مي¬كنند كه نشانة تحميل شدن زبان فارسي دري از طريق حكومت ها بر مردم مناطق مركزي است كه حاكميت اصلي آنها بيشتر در شهرهاي بزرگ و مركزي بوده است .

با اندك فاصله¬اي از اصفهان و به طرف غرب و جنوب غربي آن كه برويم, زبان مردم شهركرد, سامان, چادگان و فريدن را  بختياري و تركي مي بينيم كه متفاوت از فارسي دري اصفهان است .

با فاصله چند ده كيلومتري از تهران به شمال, شمال غرب, غرب, جنوب و شرق, مردم به زبان مازندراني (طبري),  گيلكي, تالشي, تركي , تاتي و سمناني صحبت مي¬كنند كه ربطي به زبان فارسي دري كه در تهران, اصفهان و شيراز تكلم مي¬شود ندارد, و از نظر تاريخي هم زبان سمناني, گيلكي, تالشي, تاتي و طبري به مراتب قديمتر از فارسي دري كه از قرون چهارم و پنجم هجري وارد ايران شده است مي¬باشد.

زبان تركي هم تاريخ هفت هزارساله در ايران دارد و از نظر ريشه و مورفولوژي ادامة زبان سومري و ايلامي است و هيچ قرابت و نزديكي با زبان فارسي دري ندارد. (آذربايجان در سير تاريخ ايران ج. ۲ ص ۸۶۹ رحيم رئيس¬نيا).

با توجه با آنچه كه نوشته¬ شد از آنانيكه ادعا دارند زبان تركي بعدها به مردم آذربايجان تحميل شده است بايد پرسيد, اين زبان اگر تحميلي است اين تحميل به وسيله چه¬كسي, كدام سلطان و با چه امكاناتي بوده است؟!

در تاريخ حتيٰ نشان اندكي از تشويق اين زبان بوسيله سلاطين ترك ديده نشده است تا چه رسد به تحميل آن !

زبان تركي كه زبان مردم آذربايجان و ديگر مناطق ترك ايران است وضع و موقعيتش از دو حال خارج نيست :   1-  اين زبان از7000 سال پيش و از زمان سومريان كه بنيان گذاران اولين تمدن بشري هستند , ايلاميان و اعقاب آنها به مردم ترك ايران به ارث رسيده است كه اسناد زيادي در اين مورد موجود است. و

تصاويري از مراسم  قلعه بابك در 13/ تير/1382 و پاره اي از خواسته هاي شركت كنندگان در پاي اين قلعه واقع در نزديكي ” كليبر “در آذربايجان شرقي

 

Open schools for educate Azerbaijanis Turkish

مدارس را براي آموزش تركي آذربايجاني باز كنيد

تصوير

 

تركاني هم كه بعداً به اين سرزمين آمده¬اند به همزبانان قبلي خود پيوسته و زبان تركي آذربايجان و آناتولي را پديد آورده¬اند

كه در هر دو حال اينها تركان اصيلي هستند كه بعد از حاكميت اسلام به مدت هزار سال مستمر از چين تا قلب اروپا را با تدبير و كارداني و سياستمداري خردمندانه , زير حاكميت و اداره خود داشتند و آذريهاي ترك شده هم نيستند , چه اگر آذريهاي آقاي كسروي در آذربايجان اكثريت مي بودند و تركان مهاجر در اقليت , بايد مهاجرين ترك در داخل بوميان باصطلاح آذري مستحيل مي شدند وزبان مردم كنوني آذربايجان هم زبان آذري مورد ادعاي آقاي كسروي مي شد نه زبان تركي آذربايجان !

همچنين اين زبان به مراتب از فارسي دري (فارسي امروزي) كه بيش از %۷۰ آن برگرفته از لغات و كلمات عربي, تركي, هندي و ديگر زبانهاست خالص¬تر و قدرت¬ بيان آنهم بعلت داشتن ۲۴ هزار فعل بيشتر است .

بعلاوه اين زبان بر عكس زبان فارسي دري به هيچ قوم و ملّتي هم تحميل نشده است . حال مردم آذربايجان و مردم ديگر مناطق ترك ايران چه ترك بومي و از نسل سومرها و ايلامها باشند, چه ترك مهاجر, فرقي نمي¬كند ترك ايراني هستند كه اگر افرادي غير ترك هم در بينشان بوده است ( تبعيدي ها ي    طايفه اي و غيره )  بصورت اقليت اندك در ميان آنها زندگي كرده¬اند ؛ مثل اهالي بعضي از روستاهاي غير ترك آذربايجان در اطراف شهرهاي مرند و خلخال .    بعضي از اين اقليت¬ها ممكن است بر اثر ازدواج يا بكارگيري زبان تركي بعنوان زبان رابط و زبان اكثريت منطقه , در طول چندين سده در داخل مردم ترك مستحيل شده باشندكه بسيار طبيعي است.

مگر امروز به مردم تركيه مي¬توان گفت كه شما ترك نيستيد؟ چه, بيشتر آنان هم بعداٌ به اين سرزمين آمده و اكثريت مطلق جمعيت آسياي صغير را تشكيل داده و كشور تركيه امروز را بنا نهاده¬اند كه مطمئناً در بينشان اقليت بيزانسي و يوناني هم بوده است . به خصوص اينكه همه مي¬دانند زبان دولت بيزانس تركي نبوده و قسطنطنيه (استانبول) تا قرن پانزده ميلادي هم شهر بيزانسي و غير تركي بوده است, ولي امروز كسي از غير ترك بودن اهالي استانبول حرفي به ميان نمي¬آورد و اگر هم بياورد تغييري درتركيب اهالي ترك زبان استانبول به وجود نخواهد آمد .

نبايد راه دور و دراز را پيمود , همه مي دانيم مهاجرت اروپائيان به قاره آمريكا به بيش از چهار صد سال نمي رسد ولي سرخپوستان آمريكايي از مردم بومي و شايد چند هزار ساله اين قاره به شمار مي روند ,  در حال حاضر آيا مي توان گفت كه چون زبان  بومي مردم اين قاره سرخپوستي بوده و امريكائيان مهاجر  از اروپا به اين قاره مهاجرت كرده ودر اين مناطق ساكن شده اند  لذا اين مهاجرين  بايد زبان انگليسي , فرانسوي و اسپانيولي خود را رها كرده به زبان سرخپوستاني كه ساكنين اصلي و بومي امريكا هستند سخن بگويند و خود را هم از نسل سرخپوستان بدانند ؟ !

بر فرض , تركان هم از افراد بومي و 7000 ساله ساكن آذربايجان نباشند و  بعدها ,  از زمان غزنويان و سلجوقيان , و از  هزار سال پيش به اين سرزمين مهاجرت كرده باشند , آيا مهاجرت آنها به آذربايجان و ديگر مناطق ترك ايران از مهاجرت اروپائيان به امريكا جديدتر است ؟!    آنچه مسلم است تركان در آذربايجان و در ديگر مناطق ترك زبان ايران اكثريت جمعيت اين مناطق را تشكيل مي دهند و در هر جامعه اي هم , بنيان آن جامعه  بر اساس جمعيت اكثريت شكل مي گيرد و گروه هاي اقليت , قالب اكثريت را به خود مي گيرند و همانند آنها مي شوند .  بر فرض , اگر باصطلاح آذريهاي غير تركي هم به صورت اقليت  در اين مناطق بوده اند , در داخل اين اكثريت مستحيل شده از بين رفته اند . حال چطور مي توان ادعا كرد كه مردم آذربايجان از زبان قانونمند , موزون , زنده , پويا و جهاني خود دست كشيده به دنبال زبان مهجور و مرده باصطلاح آذري�

ناسيوناليستهاي افراطي كه با تئوريهاي نژادپرستانه خود را مشغول مي¬كنند آب در هاون مي¬كوبند !   امروزه جوانان سرفراز آذربايجان و ديگر تركان ايران وقعي به آرياپرستان واپسگرا نمي¬گذارند, آنها به زبان و فرهنگ تركي وتاريخ پر افتخارشان عشق مي ورزند .  آنها بر كلية زبانها و فرهنگهاي كشور احترام قائلند و حقي مساوي و برابر با نسبت جمعيت براي همة زبانهاي متداول در ايران قائلند نه بيشتر نه كمتر!   و زبان تركي آذربايجاني هم كه زبان اكثريت نسبي جمعيت كشور و سومين زبان زنده و با قاعده جهان است (نشريه اميد زنجان  20/ مرداد/ 1378 شماره 285 به نقل از مجله پيام يونسكو ) حق رسمي و سرتاسري شدن در ايران به عنوان دومين زبان رسمي ودولتي در كنار زبان فارسي در كشور را دارد !

زبان, نشاني از نشانه¬هاي خداوندي وسند ملي سخنگويان آن ملت است و بر هر فرد مسلمان و انسان آزاده¬اي لازم و واجب است بر اين نشان خداوندي و سند هويت انسانها حرمت و احترام قائل شود ,   آنكس كه در ايران زندگي مي¬كند ايراني است و به هر زباني هم صحبت مي¬كند زبانش ايراني و قابل احترام است, در اين كشور گروهي صاحبخانه و گروهي مستأجر نيستند !

يكي ديگر از موضوعاتي كه پان¬آريائيست¬ها¬ را به تلاشي عبث وا داشته است نام تاريخي سرزمين آذربايجان است كه قسمتي از آن در شمال رود ارس (آراز) كه امروزه كشوري مستقل با حكومت جمهوري مي¬باشد قرار دارد و قسمت ديگر در جنوب رود ارس و در محدودة سرحدات سياسي جمهوري¬اسلامي ايران.

آذربايجان شمالي كه نام جمهوري آذربايجان را با خود دارد در سال ۱۹۱۸ به مدت دو سال مستقل شد و پس از آن نيز با اشغال كمونيست¬ها به «جمهوري سوسياليستي آذربايجان شوروي» تبديل شد و پس از استقلال مجدّد در سال  ۱۹91 دوباره نام قبلي خود را باز يافت.

تمام تلاش ناسيوناليست¬هاي افراطي بر اين است كه بگويند: «آذربايجان» در طول تاريخ هرگز نامِ سرزميني كه امروز جمهوري آذربايجان نام دارد نبوده و اين نام بعداً و در سال ۱۹۱۸ بوسيله محمدامين رسول¬زاده بر روي اين منطقه گذاشته شده است و نام تاريخي جمهوري¬ آذربايجان فعلي هموراه «اران» بوده است.

تلاش پان¬فارسيست¬ها براي اين ادعاي بيهوده از آنجا ناشي مي¬شود كه اينها تصور مي¬كنند چون سرزمين قسمت¬ شمالي رود ارس جمهوري مستقلي شده است و در زمان حكومت شوروي¬ نيز جمهوري مستقل در تركيب جمهوريهاي متحد و برادر (!) بود و از آنجائيكه زبان, فرهنگ و عادات و رسوم مردم آن سوي ارس با اين سوي ارس يكي است و در گذشته نيز تاريخ مشترك داشته¬اند , و حتيٰ اقوام نزديك آنها در هر دو سو زندگي مي¬كنند, ممكن است اين همنامي احساسي را در مردم آذربايجان جنوبي ايجاد كند كه منجر به فكر تشكيل وطن و كشور مشترك آذربايجان شود, لذا تلاش مي¬كنند به هر شكلي شده اين دو قسمت را با نامي جدا بنامند كه منجر به تشكيل وطن وكشور مشترك آذربايجان نشود!

امّا تاريخ ثابت كرده است كه زبان و فرهنگ و تاريخ مشترك هميشه احساس ايجاد و طن مشترك را بوجود نمي¬آورد. امروزه ملتهاي زيادي هستند با زبان و فرهنگ و تاريخ مشترك كه داراي چندين كشور مجزا و حتيٰ مخالف هم هستند, مثل كشورهاي عربي كه با داشتن زبان و فرهنگ عربي و مشترك در قالب كشورهاي متفاوت و متعدد و در بعضي موارد هم مخالف هم اداره مي¬شوند و در مقابل كشورهايي هستند كه مردم آن با زبان و فرهنگهاي متفاوت, در چارچوب يك سرزمين و يك كشور به زندگي مسالمت آميز ادامه مي¬دهند؛ مثل كشور سوئيس با سه زبان رسمي و متفاوت, كانادا با دو زبان رسمي, بلژيك با سه¬زبان , سنگاپور با چهار زبان رسمي و متفاوت , و كشورهاي بسياري كه چندين زبان رسمي دارند !

مردماني كه با داشتن زبان¬ها و فرهنگ¬هاي متفاوت در يك كشور زندگي مي¬كنند در صورتيكه حقوق زباني و فرهنگي برابر داشته باشند و احساس برتر بودن در مردم يك زبان و فرهنگ و  احساس حقارت در مردم زبان و فرهنگ ديگري در بين نباشد اتحاد واقعي, قلبي در آنها بسيار بيشتر و عميق¬تر است تا در كشورهايي كه با سياست¬ حاكميت¬ يك زبان و يك فرهنگ و تحقير زبانها و فرهنگهاي ديگر مي¬خواهند جامعة يكدست و متحد ايجاد كنند!

اصولاً در ميان سياستمداران كشورهاي چند زبانه¬اي كه سياست حاكميت يك زبان را دنبال مي¬كنند نگرانيها و دلمشغوليهاي ناشي از تفكر جدايي طلبانه زياد است.

سياستمداران چنين كشورهايي بايد به جاي اجراي سياست كهنه و مردود حاكميت يك زبان در يك كشور چند زبانه و طي كردن راه دشوار و پرخطر, احترام به زبانها و فرهنگهاي موجود در كشور را در رأس برنامه¬هاي فرهنگي خود قرار دهند و حقوق همة زبانهاي پويا در كشور را با توجه به نسبت جمعيتشان, در رسانه¬هاي گروهي چون راديو- تلويزيون و مطبوعات رعايت كرده و به تدريس آنها در مدارس و دانشگاهها اهتمام ورزند كه بيشترين وحدت را ميتواند به ارمغان آورد.

نام آذربايجان نيز نبايد شك و شبهه¬اي در بين سياستمداران ايجاد كند؛ بنا به آمار غير رسمي, هم اكنون بيش از ۳۰ ميليون نفر از مردمي كه به تركي صحبت مي¬كنند در محدودة آذربايجان جنوبي شامل استانهاي آذربايجان شرقي, آذربايجان غربي, اردبيل, زنجان, قزوين, همدان, مركزي ٍ قسمتي از گيلان, و در محدوده استانهاي ديگر چون تهران, خراسان, گلستان, سمنان,  قم, اصفهان, كرمان, فارس و ديگر مناطق زندگي مي¬كنند.

اگر حقوق زباني- فرهنگي و اقتصادي اين اكثريت نسبي جمعيت ايران رعايت شود و اين جمعيتِ ۳۰ ميليوني بتوانند در كنار زبان رسمي كشور به زبان خود در مدارس و دانشگاهها نيز تحصيل كنند و در راديو و تلويزيون سراسري و مطبوعات دولتي سهمي مناسب با جمعيتشان داشته باشند و در برنامه¬هاي راديو- تلويزيون بجاي تبليغ و توسعه يك زبان و يك فرهنگ و بي¬توجهي به زبانها و فرهنگهاي ديگر, به همه زبانها و فرهنگهاي رايج در كشور به ديدة احترام نگريسته شود و از نظر اقتصادي , سرمايه¬گذاري ملّي در اين مناطق صورت پذيرد, نه تنها داشتن نام آذربايجان در آن سوي ارس مشكلي ايجاد نمي¬كند. بلكه جاذبة اين سوي ارس كه بيشترين جمعيت ترك آذربايجاني را در خود جاي داده است. بيشتر هم خواهد بود؛ در غير اينصورت چه نام آذربايجان در آن سوي ارس باشد و يا نباشد بايد سياستمداران كشور نگران نارضايتي ۳۰ ميليون نفر از مردم كشورمان باشند, چرا كه همانطوري كه گفته شد اين نام سرزمين مشترك نيست كه اتحاد و اتفاق و زندگي مشترك در محدوده يك كشور را فراهم مي¬آورد, بلكه داشتن حقوق برابر و مشترك است كه باعث چنين اتحاد و اتفاق مي¬شود. از نظر تاريخي نيز در مورد چگونگي نام آذربايجان در بين مورخين نظريات متفاوتي با توجه به معنا و مفهوم اين نام وجود دارد, بعضي از مورخين اين نام را برگرفته از چهار كلمة تركي «آذ, ار, باي, گان» كه منتسب به اقوام «آز» يا «آذ» تركان است مي¬دانند. (آذربايجان در سير تاريخ ايران- رحيم رئيس¬نيا ص ۱۰۰) بعضي¬ها آنرا برگرفته از نام حاكم آذربايجان در زمان حملة اسكندر مقدوني, «آتروپات» مي¬پندارند و بعضي¬ها هم اين نام را در ارتباط با كلمه ” آذر “  (آتش به زبان پارسي قديم) تصور مي¬كنند؛ ولي آنچه كه واقعيت دارد اين است كه نام آذربايجان از قديم¬الايّام شامل نواحي شمال و جنوب رودخانه ارس مي¬شده و اين نام پس از استقلال جمهوري آذربايجان در سال ۱۹۱۸ بر روي سرزمين شمالي ارس گذاشته نشده است, اين نام همواره در طول تاريخ علاوه بر قسمت جنوبي رودخانة ارس, قسمت شمالي آن را نيز شامل مي¬شده است.

گر چه در تاريخ ناحية بين دو رود كر و ارس «الران», «ارّان» و «آران» ناميده شده ودر نوشته بعضي از مورخين و گاهي نيز به تنهايي و به عنوان ايالت مستقل از آن ياد شده است ولي اين ناحيه همواره بخشي از آذربايجان بوده و چون منطقة نسبتاً گرمسيري هم هست در فرهنگ مردم آذربايجان نيز «آران» به منطقة گرمسير و غير كوهستاني گفته مي¬شود.

اينك در مورد حدود آذربايجان كه در تاريخ آمده است:

آذربايجان در آستانة حملة اعراب سرزمين¬هاي بين همدان, زنجان و دربند (در جمهوري خود مختار داغستان امروزي) را شامل مي¬شده است, چنانكه در تاريخ بلعمي در مقدمة «خبرگشادن آذربايگان و دربند خزران» حدود آن چنين ترسيم شده است:

«. . . اوّل حد از همدان درگيرند تا به اَبهَر و زنگان بيرون شوند و آخرش به دربند خزران, و بدين ميانه اندر هر چه شهرها است همه را آذربايجان خوانند» (تاريخ طبري ص ۵۲۹).

ابن¬حوقل كه شخصاً در آذربايجان سياحت كرده, در نقشه¬اي كه از درياي خزر به دست داده, اراضي گسترده شده از دربند تا گيلان را زير نام آذربايجان آورده است, همين ادعا را كتيبه¬اي كه مرزبان ساسانيان در دربند, در سال ۵۳۳ ميلادي (اوايل سلطنت انوشيروان) بر ديوار دژ آن سامان حك كرده اثبات مي¬كند ( همان كتاب ص ۳۶۵).

ابن فقيه در اواخر قرن سوم هجري حد آذربايجان را از مرز بردعه تا مرز زنجان دانسته (ترجمه مختصرالبلدان, ص ۱۲۸) و محمدحسين خلف تبريزي, اران را ولايتي از آذربايجان به شمار آورده كه گنجه و بردعه از اعمال آن است (برهان قاطع جلد يك ص ۹۶).

حمداله مستوفي هم در نزهـت القلوب چنين مي¬نويسد: «آذربايجان: حدودش با ولايت عراق عجم [اراك فعلي] و موغان و گرجستان و ارمنستان پيوسته است. شهرها: تبريز, اوجان,. . . گرگر, نخجوان, اجنان, اردوباد, و ماكويه» (نزهـت¬القلوب. ص ۸۵ و ۱۰۲).

مسعودي كه در نيمة نخست قرن چهارم هجري مي¬زيسته در كتاب «مروج الذهب» جلد يك ص ۱۰۰ نوشته «. . . الران مِن بلاد آذربايجان» (اران از شهرهاي آذربايجان است).

شمس¬الدين سامي در ماده نظامي [گنجوي] قاموس الاعلام خود كه در سال ۱۳۱۶ هـ . ق. (۱۸۹۸-۹ ميلادي) منتشر كرده, زادگاه شاعر را «قصبه گنجة آذربايجان» نوشته و بدين ترتيب شهر گنجه را كه در جنوب رودخانة كُر قرار دارد از شهرهاي آذربايجان شمرده است.

ميرزا كاظم بيگ كه از استادان ادبيات فارسي, عربي و تركي دانشگاه قازان و پترزبورگ بوده و در كتاب خود بنام «دستور زبان تطبيقي زبانهاي تركي» كه در ۱۸۴۶ ميلادي توسط دانشگاه قازان انتشار يافته زبان تركي آذربايجاني را به دو لهجة آذربايجاني جنوبي و شمالي تقسيم كرده است (همان كتاب ص ۹۴).

همچنين در لغتنامه دهخدا در برابر ماده اران: «اقليمي است در آذربايجان» نوشته شده است و اسناد بسياري كه نشان مي¬دهد از زمانهاي بسيار ديرين تا سال ۱۹۱۸ ميلادي كه اراضي گسترده شده در شمال رود ارس كه بصورت جمهوري مستقل درآمد و رسماً « جمهوري آذربايجان» ناميده شد نه تنها در اسناد رسمي بلكه در قلم و زبان نويسندگان و شعرا هم پيش از سال ۱۹۱۸ «آذربايجان» ناميده شده است و اين نام تاريخي را نمي¬توان از روي قسمت شمالي آذربايجان كه در سال ۱۸۱۳ و ۱۸۲۸ ميلادي از قسمت جنوبي آن جدا گرديد, برداشت.

گر چه به تصور بعضي از ناسيوناليستهاي افراطي بهترين راه اين است كه نام آذربايجان را از قسمت جنوبي رود ارس بردارند , همانطوريكه زنجان را در سالهاي حاكميت خاندان پهلوي از اين نام محروم كردند و در سال ۱۳۷۲ هم نام آذربايجان را از روي قسمت مهم آن يعني مناطقي كه امروز در اسناد دولتي استان اردبيل ناميده مي¬شود برداشتند و شايد روزي تبريز و اروميه هم از داشتن نام آذربايجان محروم شود, ولي هيچكدام از اينها چاره اصلي درد نيست و فقط پاك كردن صورت اصلي مسئله است . تنها راه حل واقعي  مسئله , شناخت حقوق فرهنگي- اقتصادي مساوي و برابر با هم¬وطنان فارس زبان, براي ۳۰ ميليون نفر از جمعيت ترك زبان كشورمان و تدريس زبان تركي به عنوان دومين زبان رسمي كشور در مدارس ابتدايي,راهنمايي,دبيرستان و دانشگاهها , و قبول اين   واقعيت كه ايراني بودن مساوي فارس بودن نيست و تمام ملت ها و  قوميت هايي كه در اين كشور زندگي مي كنند ايراني هستند و هيچ ملت و قومي ارجحيت و برتري بر ملت ها و اقوام ديگر ايراني ندارد . اين در حالي است كه شهرهاي ترك¬نشين از پائين¬ترين رونق اقتصادي برخوردار است و كمترين سرماية ملّي در آن مناطق به كار گرفته مي¬شود و  شهرهاي آذربايجان مهاجرفرست ترين شهرهاي ايران شده است . (روزنامه ” ايران ” 4/6/82 شماره 2562) و فرزندان آن از تحصيل كرده هاي دانشگاهي گرفته تا افراد عادي براي پيدا كردن كار راهي استانهاي تهران , اصفهان ,فارس ,كرمان , يزد و ديگر استانهايي مي شوند كه بيشترين سرمايه گذاري دولتي در آنها صورت  مي گيرد و روز به روز بر رونق اقتصادي أنها افزوده مي شود !

من مي خواهم از درد دل ملتم حرف بزنم, از زخم هشتاد ساله اش حرف بزنم, از تحميل زبان فارسي و از تصميم به از هم گسستن شيرازه زبان مادريم حرف بزنم, از ممنوعيت حرف زدنم به زبان مادري در دفاع از ملتم در مجلس ملتم حرف بزنم

 

 

كسي گوش شنوا ندارد نه در داخل و نه در خارج آنها قريب به اتفاق تصور مي كنند كه آذربايجان را سالها پيش مدفون كرده اند و زبان ما فرهنگ ما پنجاه سال پيش بلعيده شده و منقرض شده است رئيس مجلس به اعلمي در دفاع ايشان از نهضت آذربايجان : اين حرفها مال پنجاه سال پيش است

 

 

نامه ها شكوائيه هاي تو در مورد درد دل مردم آذربايجان در كشور هاي خارج با رفتار حاج و واج مانده آنها به مثل نگاه كردن به حلول روح مرده اي كه عروج كرده است مي ماند

 

 

تو نمي توني با ذهنيت مسخ شده ات و مملو از كينه و نفرت و تحقير نسبت به ديگر ملل مرا از خودم جدا كني و شبيه خودت سازي من گل كوزه گري نيستم كه تو به هر شكل كه مي خواهي از من دربياوري اگر ميليون ها بار تحقيرو توهينم بكني باز من فرياد مي زنم من يك آذربايجاني هستم و تركم و ريشه دارم زبان دارم فرهنگ دارم و به همه داشته هايم افتخار مي كنم

 

 

هشتاد سال تلاش شده تا ريشه من خشكانده شود آسيب ديده ولي نخشكيده تو توانستي فقط شاخ وبرگش را بشكاني ولي ريشه اش را نتوانستي و هرگز نخواهي توانست بخشكاني چون اين ريشه, ريشه در تاريخ دارد ريشه در تاريخ هزاران ساله اين ملت دارد ولي تو هرگز نخواهي توانست قبول كني و دن كيشوت وار غرق در روياي داستانها و خيالات شاهنامه رستم و سهراب و افسانه ها و موهومات امپراتوري باستاني كورش و داريوش و خشايارشا نخواهي توانست وجود يك ملت را باوركني, و گفتار من براي تو بي فايده است مثل تعارف يك گيلاس شراب قرمز ناب و يا تعريف در مورد آن به يك شيخ پير با گوشهاي پر از پشم كه در اثر افراط در خواندن نماز پيشانيش پينه بسته است مي باشد عروج و حلول ارواح تركهاي مفقود و بي هويت شده از قبرستان هاي خيالي هشتاد ساله شوونيسم فارس چه در مجلس شوراي جمهوري اسلامي توسط رئيس مجلس و چه توسط ورجاوندها و چه توسط رضا پهلو ي و چه تو سط رجوي و چه توسط كمونيستها نا باورانه نتوانستند ونخواستند باور كنند, تو ورودي مغزت را قفل كرده و كليدش را گم كرده اي و قادر به يافتن آن نيستي ايران يعني آريائي يعني فارس و تمام مليتها از جمله آذربايجاني ها فارس بودند ترك شده اند و همه مليته ي ترك و عرب و كرد و بلوچ و لر وگيلك و مازندراني بايد در ذوب آهن پارس آريائي ذوب شده و در قالبهاي پارس نشان فارس پسند ريخته گري شوند و نبايد فراموش كرد كه انسان فلز نيست كه ذوب شود و گل كوزه گري هم نيست كه به شكل دلخواه تو در آيد, تلاش مذبوحانه من در تغيير ذهن تو بي تاثير است چون تو كليد ورودي مغزت را گم كردي ولي فراموش نكن تو با قيچي زنگ زده ات نمي تواني زمان را ببري

منيم آي غملي ديليم !    mənim ay qəmli dilim

درده بورونموش    dərdə bürünmüş dilim

سنه چوخ دردلي سؤزوم وار     sənə çox dərdli sözüm var

سنه ايللر بوْيو قان آغلاماغا بيل كي گؤزوم وار    sənə illər boyu qan ağlamağa bil ki gözüm var

داخي دوستاقلي گؤنول ايچره كؤزوم وار    dağı dostaqlı gönül içrə közüm var

سن آتامين ديلي‏سن ، هم ده آنامين    sən atamın dilisən, həmdə anamın

ائليمين ، ميللتيمين ، كيمليييمين    elimin, millətimin, kimliğimsən

بايراغي سَنسَه ن    bayrağı sənsən

تؤركلويون شانلي نيشاني   Türklüğün şanlı nişanı

اُولاماز نازلي ديليم من سني آتام   olamaz nazlı dilim mən səni atam

اؤزگه ‏لر ديلينه ، ياد ائللرينه من سني ساتام    özgələr dilinə, yad ellərə mən səni satam

سني آلداتماييرام    səni aldatmayıram

سني ايچدن سئويره‏ م    səni içdən sevirəm

سن اگر سولغون اولاسان ، سولاسان    sən agər solqun olarsan, solarsan

گؤزلريم گؤز ياشيني دالغالارام    gözlərim göz yaşını dalğalaram

ظولمه قارشي آخارام    zülmə qarşı axaram

كؤزه ‏ره ‏ن گؤكسوم اوديله ياخارام    közərən göksüm od ilə yaxaram

ظولمه سوْن نوقطه‏ سيني قويمالييام   zülmə son nuqtəsini qoymalıyam

سنه من آند ايچَه ره ‏م    sənə mən and içərəm

آخي تورك'ون توْرونو    axı Türkün törünü

آنا "تومروس" قيزييام    ana Tümrüs qızıyam

آي منيم غملي ديليم !   ay mənim qəmli dilim

درده بورونموش    dərdə bürünmüş

سنه من آند ايچه ره ‏م    sənə mən and içərəm

سنه من آند ايچه ره ‏م   sənə mən and içərəm

آذربايجان مادر ابدي ماست و زبان توركي قلب هميشه طپنده آن.

امروز فاشيستهاي فارس ميخواهند ما را از شرف ازلي خود خالي كنند و مهم ترين بخش بودنمان را نيست سازند. از ما مي خواهند هستي ممتاز خود را كناره جاده هاي اضمحلال رها كنيم و پاي در سراشيب سقوط و نابودي نهيم . از سرنوشت طلائي خودمان بي تفاوت بگذريم بدون اينكه به فرداي درخشان ملت تورك خود بيانديشيم .

ارزش هاي هستي يك ملت در لايه هاي زباني آن ملت نهفته است. بي توجهي به زبان يك ملت معنائي جز بي اعتنائي به حيات و بقاي آن ملت نخواهد داشت.

اسامي بومي و افسانه ها و اسطوره هاي يك ملت نمادهاي بي بديلي از تاريخ و گذشته آن مردم است.تغيير نامهاي بومي از شهرها گرفته تا محله ها و اجباري كردن نامهاي غير مانوس و غير بومي به معناي كتمان گدشته وحال يك ملت  است براي غارت آينده اش و اين جنايتي است بس بزرگ و تكراري.

قدرت مداران هميشه با اين كه تاريخ را ميد انند باز مي خواهند چند باره بيازمايند .

سرنوشت هيتلر در آلمان، موسوليني در ايتاليا، استالين در روسيه، مائو در چين، سالازار در پرتغال، سوموزا در نيكارگوا، پينوشه در شيلي، موسي جومبه در كنگو و امروزه ميلوسويچ در يوگسلاوي، ملاعمر در افغانستان، صدام در عراق و چارلز تيلور در سيرالئون را فراموش نكنيد.   

نژاد پرستان آريائي خوب ميدانند مردمي كه گذشته خود را نداشته باشند آينده را نيز خواهند باخت.

آنهابودن مردمي را كتمان مي كنند كه وجود دارند، راه ميروند، در كوچه و بازار هستند، حرف مي زنند، زندگي مي كنند، توليد مي كنند و تمدن مي آفرينند. در واقع دستهاي پنهاني شونيزم  سعي در پاك كردن هستي ملت ما دارد.

قطعا مي توان به صورتي انساني همديگر را به پذيرش فرهنگ هاي يكديگر دعوت كرد. اما فجايعي كه دهها سال است از طريق غليه بك فرهنگ اقليت و يا حتي تحت عنوان پر طمطراق پذيرش فرهنگها در ايران اتقاق مي افتد عمل وحشيانه اي بيش نيست .

شايد روزي برسد كه طرفداران رژيم اپارتايد بگويند ما به شما ظلم  كرديم و حقوقتان را محو ساختيم!

اما چه سود!

آنها حتي در قرن 21هم نتوانسته اند پندار موهوم شوونيستي اي كه در دهه هاي گذشته توسط رژيم منفور پهلوي پايه گذاري شده بود را از خود دور كنند  و مساواتي را كه از ان دم زده اند  به معني واقعي تحقق بخشند. دردناكتر اين كه هميشه در طول تاريخ كساني  را  هم كه از برابري واقعي حرف زده اند سر بريده اندو سر سبزشان را به خاطره زبان سرخ و حق گويشان به بالاي دار برده اند.

وقتي در 26 آذرماه سال 1325 درميدان ساعت تبريز آزاد مردان وطن را از طناب نا حق اويزان كردند و محبوبترين ثروتشان يعني كتابهاي درسي به زبان توركي را زير چوبه هاي دار به آتش كشيدند هيچ  بشر دوست فارسي اعتراض نكرد .

تا كي بايد بشريت تاوان اشتباهات و زياده خواهي عده معدودي از  هم نوعان تبهكار خود را پس خواهد داد؟!

اگر ديروز در مورد حيدر عمو اوغلي ها، خياباني ها، ستارخان ها، باقرخانها، پيشه وريها، مرضيه اوسكوئيها، صفرخانها، نابدلها، صمدبهرنگي ها، شريعتمداريها، زهتابي ها، و...اشتباه كرديد امروز اين اشتباه را در مورد لساني ها، كامراني ها، محمدخاني ها، دميرچي ها، اماني ها، بختاورها، حكاك پورها، يگانه پورها، مقامي ها، مقدسي ها، حسين نژادهاو... تكرار نكنيد.

 اي كسانيكه در مقابل اين فجايع بي تفاوت  نشسته ايد شما گناهتان كمتر از اناني نيست كه  جوانان را پس از دستگيري و چند روز شكنجه كشته و در كوچه و خيابان رها ميكنند!!!

بدانيد كه همه حساب پس خواهيم داد مگر ان جواناني كه جسد مطهرشان در درياچه شاه گلي پيدا شده چه گفته بودند ؟

بياييم فرض كنيم كه تركهاي آذربايجان اصلاً ترك نيستند و آريائيهاي اصيلي هستند كه زبانشان تركي شده است؛ استدلالي كه خيلي­ها آن را دوست دارند. در ابتدا بياييم همين عبارت را تحليل كنيم؛ “مردمان آذربايجان آريائي­هاي اصيلي هستند كه زبانشان تركي شده است” به چه معناست؟ آنها به چه معنا آريائي هستند و ترك زبان شدن آنها چه نقشي در ساختار فكري آنها دارد؟ مسلماً آريائي بودن ترك­زبانهاي آذربايجان در اين عبارت نظر به ماهيت نژادي و ژنتيكي آنها دارد. لذا بنا بر استدلال كسروي بايد نتيجه بگيريم كه مردمان آذربايجان كه اتفاقاً آريائي اصيل هم هستند، بايد زبان تركي را كنار گذاشته و به فارسي حرف بزنند چون در زمانهاي قديم اجداد آنها به زباني به نام آذري صحبت مي­كرده­اند كه فارسهاي امروزه هم آن را درك نمي­كنند. آيا اين استدلال را مي­توان پذيرفت؟ از طرف ديگر هويت اجتماعي انسانها را فرهنگ و زبانشان مي­سازد نه نژاد و ژنتيك. آذربايجاني­ها حتي اگر آريائي اصيل هم باشند به لحاظ فرهنگي ترك شده­اند. اكنون مي­خواهيم چه كنيم؟ مي­خواهيم آنها را به زور فارس كنيم چون زماني به زبان آذري حرف مي­زدند؟ زباني كه جز همخانواده بودن با زبان فارسي ديگر هيچ ربطي به آن ندارد؟

واقعاً اين همه تناقضات در بطن اثر شخصي كه دانشمند بزرگي دانسته مي­شود از كجا مي­آيد؟ قبل از اينكه به اين پرسش پاسخ دهم ترجيح مي­دهم اندكي راجع به نحوه استدلال كسروي حرف بزنم. استدلال كسروي يك استدلال دوري است. او جز ارائه كردن چند بيت شعر و چندين كلمه و نام شهرها و روستاها و رودها كه بخش بسياري از تمام آن مطالب را درك نمي­كند و حتي احساس مي­كند كه نيازي ندارد در مورد آن به اصطلاح آذري زبانان يافته شده تحقيق كند، چيزي بيش از آنچه در همان ابتداي كتاب مي­گويد مطرح نكرده است. عليرغم گفته او در آغاز رساله كه به جستجوي حقيقت است، اصلاً هيچ حقيقتي آشكار نشده است. تنها حقيقتي كه از متن اين رساله هويداست اين است كه هيچ حقيقت معرفت­شناختي در استدلالات كسروي موجود نيست. با توجه به ساير نوشته­هاي كسروي و ساير همعصران او مي­توان دريافت كه دغدغه اصلي او در اين متن چيست؟

در يكي از روزنامه­هاي تركيه به نام “طنين” مقاله­اي با نام “تركيه و تركان در ادبيات كنوني ايران: كسروي يكي از نثر نويسان «مفرط»” به قلم احمد رسمي يارار منتشر مي­شود. چند ماه پس از آن احمد كسروي در مطلبي پاسخ او را ارائه مي­كند. بررسي اين كنش و واكنش خود بسيار جالب و خواندني است. متأسفانه من هر دوي اين كنش و واكنش را تنها از زبان كسروي نقل مي­كنم چون به روزنامه طنين آن زمان دسترسي ندارم. من بخشي از نوشته يارار را كه به يارار افندي هم معروف است به نقل از خود كسروي نقل مي­كنم:

سيد احمد كسروي يكي از نثر نويسان “مفرط” ايران و از نامدارترين دانشمندان آن كشور است. چون سيد است تبارش به عرب مي­پيوندد. چيزي كه هست او اين تبار را فراموش گردانيده و هواداري از نژاد ايران نشان مي­دهد و در راه پاك گرداندن آن كشور از تركان گفتارهاي بسياري نوشته است.

كسروي در پاسخ او مي­نويسد:

اين جمله­هاي اخير دروغ است. من هيچگاه نخواسته­ام تركها از ايران بيرون روند، هيچگاه نگفته­ام در ايران ترك نيست، آنچه من گفته­ام من خواسته­ام اين بوده كه زبانهاي گوناگوني كه در ايران سخن رانده مي­شود، از تركي و عربي و آسوري و نيمزبانهاي استانها (از گيلكي و مازندارني و سمناني و سرخه­يي و سدهي و كردي و لوري و شوشتري و مانند اينها) از ميان رود و همگي ايرانيان داراي يك زبان (كه زبان فارسي است) باشند.[12]

اما چرا؟ واقعاً چرا كسروي چنين چيزي را مي­خواهد. او خود در ادامه همان جمله مي­افزايد كه هدفش از اين خواسته دشمني با هيچ زباني نيست و تأكيد مي­كند كه تركي زبان مادري اوست و عربي مي­داند و آسوري هم اندكي آموخته است اما “چيزي كه هست بودن آنها در ايران مايۀ پراكندگي اين توده است. مردمي كه در يك كشور مي­زيند و سود و زيانشان به هم پيوسته است جدايي در ميانه هرچه كمتر بهتر.” (صص. 42-541)

نكته جالب ديگر اين است كه كسروي در مراسم كتابسوزان هم شركت مي­كرده و آن را در يكي از شماره­هاي روزنامه پرچم به اين صورت توجيه مي­كند كه:

مي‌گويم آري، ما كتاب مي‌سوزانيم. ولي كدام كتاب، ـ آن كتابي كه يك شاعرك بي ارجي، با خدا بي­فرهنگيها مي كند (در فابريك خدا بسته شود)، آن كتابي كه يك جوان بدنامي به آفرينش خرده مي­گيرد (خلقت من از ازل يك وصلۀ ناجور بود)، آن كتابي كه يك شاعرك ياوه‌گوي مفتخواري دستگاه به اين بزرگي و آراستگي را نمي­پسندد (جهان و هر چه در او هست هيچ در هيچ است)، آن كتابي كه يك مرد ناپاكي به ديگران درس ناپاكي مي‌دهد (در ايام جواني، چنان كه افتد و داني، با نوجوان پسري سر و سري داشتم)، آن كتابي كه عربيهاي مغلوط مي‌بافد و آن را به خداي آفريدگار نسبت مي‌دهد (و كان من عند ربك منزولا)، آن كتابي كه يك پدر درمانده به يك پسر درمانده نامه مي­نويسد و با صد بيشرمي چنين عنوان مي­كند: (كتاب من‌اللـة‌العزيزالحكيم ‌الي اللـه الحميد المجيد…) اينگونه كتابهاي ناپاك و مانند اينهاست كه آتش مي‌زنيم و نابود مي‌كنيم.[13]

اينها جملات و گفته­هاي خود احمد كسروي است و در وبسياتي كه براي معرفي اين شخصيت تدارك ديده شده است و به نقل از همان پرچم كه وي مسئولش بوده است درج شده است. بر اساس گفته­هاي بالا بايد گفت كه كسروي حتي بحث كردن راجع به وجود يا عدم وجود خدا و آفريدگار و نظام خلقت را ممنوع مي­داند و وجود خدا براي او يك جزم تغييرناپذير است. اخلاق هم براي او يك چارچوب خشك و تغييرناپذير دارد. من همه اينها را از آن رو مي­دانم كه او در خانواده­اي مذهبي و با افكاري خشك و تغييرناپذير بزرگ شده است. چنانكه خود مي­گويد نيايش آقا ميراحمد از پيشنمازان بزرگ بود، عمويش مير محمدحسين به نجف رفته و درس خوانده و از مجتهدان بوده است، پدرش هم درس خوانده بود (يعني درس حوزوي) ولي ملائي دوست نداشته و بازرگاني را ترجيح مي­دهد. و در نهايت خودش هم زماني كه بيست ساله بوده است به زور اطرافيانش پيشنماز مي­گردد و حدود يكسال و نيم در اين مقام به تعبير خودش گرفتار مي­آيد.[14] استدلال من اين است كه كسروي نمي­توانسته است يكباره از زير بار آن فرهنگ ديني بگريزد. درست است كه او از پيشنمازي به تاريخنويسي و تحقيق روي آورده است، اما ريشه­هاي فرهنگي كه او در بطن آن پرورش يافته همچنان در قالب اعتقادات مطلق حتي در حالتي كه هيچ شاهد و مدركي دال بر تأييد آنها نيافته است در نگرش او هويدا هستند. بخصوص اين اعتراف صريح او به كتابسوزي كاملاً هويداي ريشه­هاي فرهنگي و بخصوص دين­باوري افراطي اوست و به هيچ صورتي قابل دفاع نيست.

فكر كردن درباه اين سؤال بسيار راهگشا خواهد بود كه در كدامين تاريخ و زمان قطعه­اي از خاك ايران به خاطر تفاوتهاي فرهنگي و زباني از اين كشور جدا شده است كه كسروي و بسياري ديرگ گوناگوني فرهنگ و زبان و لباس را عامل جدايي و تفرقه و در نهايت جدايي خاك ايران مي­دانند؟

اين گفتار را با يك تحليل و تفسير ادعاهاي كسروي براي پي بردن به عمق باورها و انگيزه-هاي او در اينجا به اتمام مي­رسانم. وقتي او ادعا مي­كند كه زبان ديرين آذربايجان زبان آذري بوده است، و نيز توصيه مي­كند كه بايد زبان فارسي به عنوان تنها زبان ايران شناخته شده و تمام زبانها و فرهنگها و لباسهاي ديگر كلاً از صحنه اجتماعي حذف گردند در واقع آن چيزي كه براي او مهم است حفظ و نگهداري خاك ايران است و نه آزادي سياسي و فرهنگي و اجتماعي مردمان اين سرزمين. در نوشته­هاي كسروي؛ در هيچكدام از نوشته­هاي كسروي اثري از تحليل برابري و آزادي انسانها ديده نمي­شود، بلكه تنها تلاش او در راه بازگرداندن عظمت و افتخار گذشته ايران به اين سرزمين است. اصالت خاك به جاي اصالت انسان ريشه فكري كسروي و اكثريت قريب به اتفاق روشنفكران زمان اوست. غالباً ادعا مي­شود كه انقلاب مشروطيت ايران اولين انقلاب دموكراسي خواهي در ايران بود. وقتي كه راجع به دليل عدم رواج دموكراسي در تمام دوره­هاي پس از آن پرسيده مي­شود با پاسخهاي غير قابل قبول و سطحي­اي نظير اين مواجه مي­شويم كه “اين نخستين اقدام ملت ايران در برانداختن نظام استبدادي و تحقق حاكميت ملي با روي كار آمدن استبداد و با از بين بردن روح جوهر انقلاب مشروطيت به شكست انجاميد.”[15] پاسخ به سؤال پرسيده شده گاهي با اينگونه ادعاها از جانب افرادي مانند ميلاني مواجه مي­گردد كه خميني انقلاب دموكراتيك مردم ايران را دزديده است، بدون توجه به اينكه اين صحنه فرهنگ اجتماعي جامعه ايران بوده است كه راه را براي خميني هموار كرده است. در تمام اين مباحثات كسي قادر نيست يك نمونه از متون نگاشته شده توسط روشنفكران ايراني از زمان آغاز مشروطيت تا انقلاب  سال 57 بيابد كه واقعاً راجع به نظريه دموكراسي در ايران به ساختن تئوري پرداخته و دليل شكست انقلاب مشروطيت را در بطن فرهنگ و جامعه ايراني به نحوي علمي و عقلاني جستجو كند.

نقدي كه بر آراي كسروي در اين رساله نوشته­ام تنها يك نمونه از سلسله كارهايي است كه قصد دارم از طريق آنها نشان دهم كه خواسته روشنفكران ايراني در تمام دوره تاريخي از زمان آغاز جريان روشنفكري ايراني تحت تأثير نفوذ فرهنگ كشورهاي استعماري اروپا تا زمان انقلاب سال 57 نه آزادي و دموكراسي كه هر چيزي غير از آن بوده است؛ حفظ يكپارچگي ايران در قالب تماميت ارضي، بازگرداندن افتخار باستاني، درنورديدن دروازه­هاي تمدن، عدالت سوسياليستي، ديكتاتوري پرولتاريا، اسلام ناب محمدي و خلاطه هر انگيزه­اي را در متون تمام روشنفكران ايراني مي­توان يافت جز خواسته دموكراسي و آزادي و خلاصه تعريف و تبيين مفهوم شهروندي در ايران.

اما همه اين نقدهايم به كسروي به اين معني نيست كه او خود فروخته يا خائن است.[16] او در مورد خيلي از اين بنيانهاي آرايش اشتباه مي­كند، آراي او در مورد سوزاندن كتاب به هيچ وجهي قابل دفاع نيست. آراي او در مورد يكدست كردن زبان و فرهنگ مردم ايران نه تنها كودكانه و غير واقعي كه حتي باعث روي داد همان چيزي مي­شود كه كسروي به وضوح براي گريز از آن بوده است همساني زباني و فرهنگي را پيشنهاد مي­كند. در واقع چيزي كه باعث جدايي مردم ايران از هم مي­شود اين خواست همرنگ كردن و همساني است، نه وجود تفاوتهاي زباني و فرهنگي. همه اينها چيزهايي است كه كسروي در مورد آنها اشتباه مي­كند و اين اشتباه هم دليل تاريخي و فرهنگي دارد. اما اين نكته را نمي­توان انكار كرد كه كسروي هر كه باشد و هر اشتباهي كه كرده باشد نسل گذشته ماست و ما بخشي از منابع شناختمان را در مورد فرهنگ ايران و بخصوص فرهنگ جامعه ايراني و فضاي روشنفكران ايراني به وي و تلاشهاي او مديونيم. او هر چقدر هم اشتباه كرده باشد روشنفكر گذشته اين كشور است و بر ماست كه ضمن قدرداني از او از اشتباهات او درس بگيريم. ما امروزه ديگر اين را نمي­پسنديم كه كتابهايي را كه به دين انتقاد مي­كند و يا هر كتاب ديگري را به هر بهانه­اي بسوزانيم. امروزه ديگر فهميده­ايم كه اين تلاش براي آسيميلاسيون است كه تفرقه افكن است و نه تفاوتهاي فرهنگي، اينها همه اشتباهات كسروي است. اما اگر ما قرار باشد به دليل اين اشتباهات به جاي اينكه با روشنفكر نسل گذشته خودمان درگير بحث منطقي شويم، او را تنها به دليل اين اشتباهات به خيانت و خودباختگي و از اين قبيل محكوم كنيم، آنگاه اين پرسش پيش مي­آيد كه تفاوت ما با سران نظام جمهوري اسلامي چيست. تا زماني كه نياموزيم منتقد ما منتقد است و نه دشمن، تا زماني كه نياموزيم كه كسي كه با ما موافق نيست تنها با ما موافق نيست نه اينكه دشمن ما باشد، تصور نمي­كنم دموكراسي ممكن باشد.

اما ريشه اين همه اشكالات در تفكر كسروي و اكثريت قريب به اتفاق معاصران وي در كجاست. من فكر مي­كنم روشنفكري ايران يك جريان جديد و در نتيجه بي­تجربه بود و نمي­دانست كه بايد با فرهنگ غني غرب چگونه روبرو شود. آنچه در برخورد با غرب براي روشنفكر ايراني به دغدغه اصلي تبديل شده بود حفظ استقلال و در نتيجه مسب قدرت در عرصه بين­المللي بود براي كسب آبرويي كه آن را از دست رفته مي­پنداشت. اين برداشت از وضع موجود در برداشت وي از تاريخ گذشته ايران تأثير مي­گذاشت و از آن تأثير مي­پذيرفت. نظام سركوبگر ساساني در نظر روشنفكر ايراني اواسط سده گذشته هجري و حتي در ذهن بسياري از افراد عادي و فعالان سياسي امروزه به عنوان يك نظام مقتدر جلوه­گر مي­شود و احساس ضعف در برابر قدرتهاي آن روز جهان آرزوي بازگشت به آن قدرتي كه البته بيشترش حاصل بدفهمي متون تاريخي و يكجانبه­نگري روشنفكري جديدالتأسيس ايراني بوذ، منجر به ارائه اينگونه آرا و نظريات شده است. اما همه اين نقدها براي اين نيست كه نسل گذشته را به دادگاه ببريم. آنها ديگر اثر خود را گذارده و رفته­اند. هدف از تمام اين نقدها اين است كه از خودمان بپرسيم كه امروزه كدامين راه را به اشتباه طي مي­كنيم؟ درك كدامين مفهوم مدرن سياسي براي نسل خود ما ثقيل است؟ همانگونه كه درك مفهوم آزادي براي روشنفكر دروه كسروي ثقيل و دور از ذهن بود، آيا ما امروزه در درك مفاهيمي نظير دموكراسي و حقوق بشر دچار يكجانبه­نگري نيستيم؟

انديشيدن دائمي به اين پرسش است كه شايد بتواند تا حد زيادي مانع از يكجانبه­نگري در ما شود.

 

[1] – سيد احمد كسروي تبريزي، آذري يا زبان باستان آذربايجان، چاپ سوم، 1325. اين رساله به صورت نسخه الكترونيك بر روي وبسيات كتاب فارسي قرار دارد: http://www.ketabfarsi.org/

[2] – سيد احمد كسروي تبريزي، خرده گيري بيپا و پاسخ آن، پرچم هفتگي، فروردين 1323، برگرفته از كاروند كسروي، به كوشش يحيي ذكاء، شركت سهامي كتابهاي جيبي، تهران، چاپ اول 1352، ص. 535.

[3] – در اين مورد خواننده را به يك برنامه مستند در اين زمينه كه بر روي وبسيات يوتيوب هم قابل دسترسي است ارجاع مي­دهم. اين برنامه در پنج قسمت بر روي اين وبسايت قرار گرفته است كه با ارجاع به يك قسمت ساير قسمتها هم در دسترس خواننده خواهند بود:

http://www.youtube.com/watch?v=ln1xx1Msq_8&NR=1

در اين برنامه اين پرسش كه آيا انسان امروزن هيچ ردي از كدهاي ژنتيكي نئاندرتالها را در خود دارد به عنوان يك پرسش باز مطرح مي­شود. بعداً وبسيات فارسي بي­بي­بي در روز جمعه هفتم ماه مي 2010 خبري را منتشر كرده است كه بر اساس آن ميزان شباهت ژنتيكي انسان كرومانيون (يعني ما) و انسان نئاندرتال 4 درصد برآورد شده است:

http://www.bbc.co.uk/persian/science/2010/05/100507_u04_neanderthals.shtml

[4] – دكتر محمد رحيم صراف، نقوش برجسته ايلامي، انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه تهران، چاپ اول 1372. ص. 13.

[5] – اميرحسين خنجي، نقش قزلباشان صفوي در تاريخ ايران، نشر الكترونيك توسط وبگاه تاريخ ايران. ص. 15. يادداشت شماره 1: www.irantarikh.com

[6] – چون آنطوريكه مي­دانيم ابن بزاز اين زندگينامه را بعد از مرگ استادش به نگارش در آورده است.

[7] – در اين مورد به آثار زير از كاتوزيان رجوع كنيد:

محمد علي همايون كاتوزيان، اقتصاد سياسي ايران: از مشروطيت تا پايان سلسله پهلوي، ترجمه محمدرضا نفيسي و كامبيز عزيزي، نشر مركز، تهران، چاپ سيزدهم 1386. و تضاد دولت و ملت: نظريه تاريخ و سياست در ايران، ترجمه عليرضا طيب، نشر ني، تهران، چاپ پنجم 1385.

[8] – آرتور كريستن سن، ايران در زمان ساسانيان، ترجمه رشيد ياسمي، چاپ اول، تهران 1317، وزيري، 494 صفحه. برگرفته از چشم انداز: گاهنامه فرهنگي، اجتماعي، ادبي با كوشش ناصر پاكدامن- شهرام قنبري، شماره 22. پائيز 1382. چاپخانه مرتوضوي: كلن-آلمان، ص. 103.

[9] – چشم­انداز، همان، صص. 12-111.

[10] – http://en.wikipedia.org/wiki/Safi-ad-din_Ardabili

[11] – http://www.iranica.com/articles/azerbaijan-vii

[12] – احمد كسروي، ما و همسايگان ما، پرچم هفتگي شماره 6، ارديبهشت 1323. اين مقاله را در كاروند كسروي، به كوشش يحيي ذكاء، شركت سهامي كتابهاي جيبي، چاپ اول 1352، ص.ص 5-540. (ص. 541)

[13] – http://www.kasravi.info/

[14] – كاروند، همان، ص. 543.

[15] – دكتر منوچهر خوبروي، راه حل همزيستي اقوام ايراني در قانون اساسي پيشين، انجمن پژوهشگران ايران، محموعه ايران در آستانه سال 2000. كتاب ششم-هويت ملي، چاپ اول، آلمان، پائيز 1380. صص. 209-175. ص. 192. اين مقاله در كنفرانس ايران در آستانه سال 2000 با عنوان “هويت ملي” كه بوسيله انجمن پژوهشگران ايران و در 29 و 30 مهر 1373 برابر با 21 و 22 اكتبر 1995 در دانشگاه آمريكاي واشنگتن در واشنگتن دي.سي برگزار شد.

[16] – از اين نوع ادعاها را مي­توان در وبسايتهاي مختلف يافت. به عنوان مثال به اين منبع زير مراجعه كنيد:

http://www.cloob.com/club/article/show/articleid/1114917/clubname/Iranian_azerbaijan